روایت کامل امام علی (ع) از کربلا

درنگ در روایت مشهوری است که بنابر آن حضرت علی (ع) به هنگام عبور از کربلا در حرکت برای نبرد صفین و یا بازگشت از آن، گذری به کربلا نمودند و همانجا در شان این جایگاه فرمودند: « اینجا جاى خوابانیدن شترهایشان (مرکب هایشان) و محل ریختن خون و هلاکت آنهاست». به گمان نخستین بار این سخن در کتاب «وقعه صفین» و این گونه نقل شده است: « نصرسعید بن حکیم العبسی عن الحسن بن کثیر عن ابیه ان علیا اتی کربلاء فوقف بها فقیل یا امیرالمومنین هذه کربلاء قال ذات کرب و بلاء ثم اوما بیده الی مکان فقال هاهنا موضع رحالهم و مناخ رکابهم و اوما بیده الی موضع آخر فقال هاهنا مهراق دمائهم». (وقعه صفین، نصر بن مزاحم منقری (حدود 120- 212 ق) قم، کتابخانه آیت الله مرعشی، 1403هجری، ص 142  )

در همین زمان، نویسنده کتاب فقهی قرب الاسناد (حمیری قمی متوفی قرن 3) نیز به این سخن پرداخته است:«عن عبیدالله بن میمون عن جعفر بن محمد عن ابیه قال:« مر علی بکربلاء فی اثنین من اصحابه قال فلما مر بها ترقرقت عیناه للبکاء ثم قال هذا مناخ رکابهم و هذا ملقی رحالهم ها هنا تهراق دمائهم (قرب الاسناد ص 14) در این روایت به صراحت همراهان حضرت علی در این سفر، دو .نفر معرفی می شوند

کشی (متوفی قرن 3) نیز در رجال خود به این قضیه اشاره کرده و چنین گفته آورده است: « ابوعبدالله جعفر بن محمد شیخ من جرجان عامی قال حدثنا محمد بن حمید الرازی قال حدثنا علی بن مجاهد عن عمرو بن قیس عن عبدالاعلی عن ابیه عن المسیب بن نجیبه الفزاری قال لما اتانا سلمان الفارسی قادما تلقیته فیمن تلقاه فسار حتی انتهی الی کربلاء فقال ما تمسون هذا قالوا کربلاء فقال هذه مصارع اخوانی هذا موضع رحالهم و هذا مناخ رکابهم و هذا مهراق دمائهم قل بها خیر الاولین و یقتل بها خیر الآخرین.(رجال کشی صص 19 - 20) در اینجا اصلا سخن از امام علی نیست بلکه این گفته، از سلمان است......................

کتاب دیگری که تقریبا همین متن را گزارش نموده، از محمد بن قولویه(متوفی 329ق) و بدین قرار است: حدثنی ابی و جماعه مشایخی رحمهم الله عن سعد بن عبدالله عن احمد بن محمد بن عیسی عن جعفر بن محمد بن عبیدالله عن عبدالله بن میمون القداح عن ابی عبدالله قال: «مر امیرالمومنین بکربلا فی اناس من اصحابه فلما مر بها اغر و رقت عیناه بالبکاء ثم قال هذا مناخ رکابهم و هذا ملقی رحالهم و هنا تهرق دماوهم» (کامل الزیارات ص 270) پس از او این صدوق (381ق)بود که همین متن را با اندکی تفاوت در کتاب خود در برابر دیدگان قرار می داد: « حَدَّثَنِی حُسَیْنٌ الْأَشْقَرُ قَالَ حَدَّثَنَا مَنْصُورُ بْنُ الْأَسْوَدِ عَنْ أَبِی حَسَّانَ التَّیْمِیِّ عَنْ نَشِیطِ بْنِ عُبَیْدٍ عَنْ رَجُلٍ مِنْهُمْ عَنْ جَرْدَاءَ بِنْتِ سَمِینٍ عَنْ زَوْجِهَا هَرْثَمَةَ بْنِ أَبِی مُسْلِمٍ قَالَ: «غَزَوْنَا مَعَ عَلِیِّ بْنِ أَبِی طَالِبٍ ع صِفِّینَ فَلَمَّا انْصَرَفْنَا نَزَلَ کَرْبَلَاءَ فَصَلَّى بِهَا الْغَدَاةَ ثُمَّ رَفَعَ إِلَیْهِ مِنْ تُرْبَتِهَا فَشَمَّهَا ثُمَّ قَالَ وَاهاً لَکِ أَیَّتُهَا التُّرْبَةُ لَیُحْشَرَنَّ مِنْکِ قَوْمٌ یَدْخُلُونَ الْجَنَّةَ ... بِغَیْرِ حِسابٍ فَرَجَعَ هَرْثَمَةُ إِلَى زَوْجَتِهِ وَ کَانَتْ شِیعَةً لِعَلِیٍّ ع فَقَالَ أَ لَا أُحَدِّثُکِ عَنْ وَلِیِّکِ أَبِی الْحَسَنِ نَزَلَ بِکَرْبَلَاءَ فَصَلَّى ثُمَّ رَفَعَ إِلَیْهِ مِنْ تُرْبَتِهَا فَقَالَ وَاهاً لَکِ أَیَّتُهَا التُّرْبَةُ لَیُحْشَرَنَّ مِنْک‏ أَقْوَامٌ یَدْخُلُونَ الْجَنَّةَ ... بِغَیْرِ حِسابٍ قَالَتْ أَیُّهَا الرَّجُلُ فَإِنَّ أَمِیرَ الْمُؤْمِنِینَ لَمْ یَقُلْ إِلَّا حَقّاً فَلَمَّا قَدِمَ الْحُسَیْنُ ع قَالَ هَرْثَمَةُ کُنْتُ فِی الْبَعْثِ الَّذِینَ بَعَثَهُمْ عُبَیْدُ اللَّهِ بْنُ زِیَادٍ فَلَمَّا رَأَیْتُ الْمَنْزِلَ وَ الشَّجَرَ ذَکَرْتُ الْحَدِیثَ فَجَلَسْتُ عَلَى بَعِیرِی ثُمَّ صِرْتُ إِلَى الْحُسَیْنِ ع فَسَلَّمْتُ عَلَیْهِ فَأَخْبَرْتُهُ بِمَا سَمِعْتُ مِنْ أَبِیهِ فِی ذَلِکَ الْمَنْزِلِ الَّذِی نَزَلَ بِهِ الْحُسَیْنُ ع فَقَالَ مَعَنَا أَنْتَ أَمْ عَلَیْنَا فَقُلْتُ لَا مَعَکَ وَ لَا عَلَیْکَ خَلَّفْتُ صِبْیَةً أَخَافُ عَلَیْهِمْ عُبَیْدَ اللَّهِ بْنَ زِیَادٍ قَالَ فَامْضِ حَیْثُ لَا تَرَى لَنَا مَقْتَلًا وَ لَا تَسْمَعُ لَنَا صَوْتاً فَوَ الَّذِی نَفْسُ الْحُسَیْنِ بِیَدِهِ لَا یَسْمَعُ الْیَوْمَ وَاعِیَتَنَا أَحَدٌ فَلَا یُعِینُنَا إِلَّا کَبَّهُ اللَّهُ لِوَجْهِهِ فِی جَهَنَّم(أمالی الصدوق، بیروت، اعلمی، 1400، چاپ پنجم، صص137- 136) جالب آنکه نام هرثمه در متون پیشین، هرگز در شمار کسانی که با امام حسین علیه سلام ملاقات کرده باشند نیامده است.

پس از او شیخ مفید (متوفی 413ق) نیز با مضمونی نزدیک به این متن پرداخت است: «عثمان بن عیسی العامری عن جابر بن الحر عن جویریه بن مسهر العبدی قال توجهنا مع امیرالمومنین علی بن ابی طالب الی سفین فبلغنا طفوف کربلاء وقف ناحیه من العسکر ثم نظر یمینا و شمالا و استعبر ثم قال هذا و الله مناخ رکابهم و موضع منیتهم فقیل یا امیرالمومنین ما هذا الموضع قال هذا کربلاء یقتل فیه قوم یدخلون الجنه بغیر حساب(الارشاد ج ص 333)اما روایت جالب حسین بن حمدان نیز خواندنی است. او بر خلاف شیوه روایت ها در متون پیش گفته، داده ای این چنین بدست می دهد که بر فراز منبر کوفه حضرت علی (ع) فرمود: «وای بر میوه دل پیامبر فرزندم حسن از دخترت ای اشعث، ای اشعث او دشمنی است سخت و سرکش، و ستمگری است که پس از پدرش فرمانروا می گردد. در این هنگام ابوبحرالاحنف بن قیس تمیمی برخواسته به سمت امام رفت از ایشان پرسید: «ای امیرالمومنین نام او چیست؟». امام پاسخ داد:« نامش یزید بن معاویه است که فرمان کشتن پسرم حسین را به عبیدالله بن زیاد که لعنت خدا بر او باد، می دهد، و او نیز با سپاهی که به سمت کوفه می رود برای جنگیدن با پسرم حسین، که رزمگاه آنان کربلا در باختر فرات خواهد بود.شتران خوابیده ایشان- که در حال پیاده کردنشان هستند- را به همراه باروبنه ایشان را می بینم. (الهدایه الکبری، حسین بن حمدان، ص 184)اما دو نقل متفاوت قطب راوندی(د 573ق) نیز خواندنی است: «عَنْ جَعْفَرٍ عَنْ أَبِیهِ (ع) قَالَ:« مَرَّ عَلِیٌّ ع بِکَرْبَلَاءَ فَقَالَ لَمَّا مَرَّ بِهِ أَصْحَابُهُ وَ قَدِ اغْرَوْرَقَتْ عَیْنَاهُ یَبْکِی هَذَا مُنَاخُ رِکَابِهِمْ هَذَا مُلْقَى رِحَالِهِمْ هَاهُنَا مُرَاقُ دِمَائِهِمْ طُوبَى لَکِ مِنْ تُرْبَةٍ عَلَیْهَا تُرَاقُ دِمَاءُ الْأَحِبَّةِ». قَالَ الْبَاقِرُ (ع): «خَرَجَ عَلِیٌّ ع یَسِیرُ بِالنَّاسِ حَتَّى إِذَا کَانَ مِنْ کَرْبَلَاءَ عَلَى مِیلَیْنِ أَوْ مِیلٍ تَقَدَّمَ بَیْنَ أَیْدِیهِمْ حَتَّى طَافَ بِمَکَانٍ یُقَالُ لَهُ المقذفان فَقَالَ قُتِلَ فِیهَا مِائَتَا نَبِیٍّ وَ مِائَتَا سِبْطٍ کُلُّهُمْ شُهَدَاءُ مُنَاخُ رِکَابٍ وَ مَصَارِعُ شُهَدَاءَ لَا یَسْبِقُهُمْ مَنْ کَانَ قَبْلَهُمْ وَ لَا یَلْحَقُهُمْ مَنْ بَعْدَهُم (الخرائج و الجرائح ،ج‏1،ص:183) گفتنی است این روایت دوم، برگرفته از حدیثی است که ابن قولویه این گونه نقل کرده است:« حَدَّثَنِی أَبِی وَ مُحَمَّدُ بْنُ الْحَسَنِ ره عَنِ الْحَسَنِ بْنِ مَتِّیلٍ عَنْ سَهْلِ بْنِ زِیَادٍ عَنْ عَلِیِّ بْنِ أَسْبَاطٍ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ سِنَانٍ عَمَّنْ حَدَّثَهُ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ (ع) قَالَ: «خَرَجَ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ ع یَسِیرُ بِالنَّاسِ حَتَّى إِذَا کَانَ مِنْ کَرْبَلَاءَ عَلَى مَسِیرَةِ مِیلٍ أَوْ مِیلَیْنِ- تَقَدَّمَ بَیْنَ أَیْدِیهِمْ حَتَّى صَارَ بِمَصَارِعِ الشُّهَدَاءِ ثُمَّ قَالَ قُبِضَ فِیهَا مِائَتَا نَبِیٍّ وَ مِائَتَا وَصِیٍّ وَ مِائَتَا سِبْطٍ کُلُّهُمْ شُهَدَاءُ بِأَتْبَاعِهِمْ فَطَافَ بِهَا عَلَى بَغْلَتِهِ خَارِجاً رِجْلُهُ مِنَ الرِّکَابِ فَأَنْشَأَ یَقُولُ مُنَاخُ رِکَابٍ وَ مَصَارِعُ الشُّهَدَاءِ لَا یَسْبِقُهُمْ مَنْ کَانَ قَبْلَهُمْ وَ لَا یَلْحَقُهُمْ مَنْ أَتَى بَعْدَهُم(کامل الزیارات ،ص:270)گذشته از آنچه آمد، قطب راوندی در کتابش بار دیگر این روایت را به گونه ی دیگری نقل کرده است: « وَ إِنَّ عِیسَى عَلَى نَبِیِّنَا وَ عَلَیْهِ السَّلَامُ مَرَّ بِکَرْبَلَاءَ فَرَأَى ظِبَاءً فَدَعَاهَا فَقَالَ لَهَا هَاهُنَا لَا مَاءَ وَ لَا مَرْعَى فَلِمَ مُقَامُکِ فِیهَا قَالَتْ یَا رُوحَ اللَّهِ إِنَّ اللَّهَ أَلْهَمَنَا أَنَّ هَذِهِ الْبُقْعَةَ حَرَمُ الْحُسَیْنِ ع فَأَوَیْنَا إِلَیْهَا فَدَعَا اللَّهَ عِیسَى ع أَنْ یُبْقِیَ أَثَراً یَعْلَمُ آلُ مُحَمَّدٍ أَنَّ عِیسَى کَانَ مُسَاعِداً لَهُمْ فِی مُصِیبَتِهِمْ فَلَمَّا مَرَّ عَلِیُّ بْنُ أَبِی طَالِبٍ ع بِهَا وَ جَعَلَ یَقُولُ هَاهُنَا مُنَاخُ رِکَابِهِمْ وَ هَاهُنَا مُهَرَاقُ دِمَائِهِمْ فَسَأَلَهُ ابْنُ عَبَّاسٍ عَنْ ذَلِکَ فَأَخْبَرَهُ بِقَتْلِ الْحُسَیْنِ ع بِهَا وَ إِنَّ عِیسَى عَلَى نَبِیِّنَا وَ عَلَیْهِ السَّلَامُ مَرَّ هَاهُنَا وَ دَعَا وَ مِنْ قِصَّتِهِ کَیْتَ وَ کَیْتَ فَاطْلُبْ بَعَرَاتِ تِلْکَ الظِّبَاءِ فَإِنَّهَا بَاقِیَةٌ فَوَجَدُوا کَثِیراً مِنَ الْبَعْرِ قَدْ صَارَ مِثْلَ الزَّعْفَرَان‏ (الخرائج و الجرائح ،ج‏2،صص919-920)این شِبه روایت، بعدها نیز در کتب شیعیان به گونه های مختلفی بازتاب داشت. اربلی (د 693ق) می گوید:«و من ذلک أنه قال للبراء بن عازب- یا براء یقتل ولدی الحسین ع و أنت حی فلا تنصره فلما قتل الحسین ع قال البراء صدق علی ع قتل الحسین و لم أنصره و أظهر الحسرة على ذلک و الندم ‏و من ذلک أنه وقف فی کربلاء فی بعض أسفاره ناحیة من عسکره فنظر یمینا و شمالا و استعبر باکیا ثم قال هذا و الله مناخ رکابهم و موضع منیتهم فقلنا یا أمیر المؤمنین ما هذا الموضع قال هذه کربلاء یقتل فیه قوم یَدْخُلُونَ الْجَنَّةَ ... بِغَیْرِ حِسابٍ ثم سار و لم یعرف الناس تأویل قوله حتى کان من أمر الحسین ع ما کان‏ (کشف الغمة فی معرفة الأئمة، ج‏1، ص: 279) گفتنی است در همین کتاب بارها این رویداد تکرار شده است: و من الکتاب المذکور (معالم العترة الطاهرة)عن الأصبغ بن نباته عن علی ع قال أتینا معه موضع قبر الحسین فقال علی (ع) هاهنا مناخ رکابهم و موضع رحالهم و هاهنا مهراق دمائهم فتیة من آل محمد ص یقتلون بهذه العرصة تبکی علیهم السماء و الأرض. (کشف الغمه، ج 2 صص 12 و 54)دانسته است که اهل سنت نیز این روایت را درکتب خود بارها و البته با نقل های گوناگونی نقل کرده اند:

(الریاض النضرة ج 2 ص 222) قال: عن الأصبغ قال: أتینا مع على علیه السلام فمررنا بموضع قبر الحسین علیه السلام فقال على علیه السّلام: ها هنا مناخ رکابهم، و هاهنا موضع رحالهم، و هاهنا مهراق دمائهم، فتیة من آل محمد صلى اللّه علیه (و آله) و سلم یقتلون بهذه العرصة تبکى علیهم السماء و الأرض (أقول) و ذکره ابن حجر أیضا فى صواعقه (ص 115) باختلاف‏ یسیر، و قال: رواه الملا- یعنى فى سیرته، (ثم) إنه سیأتى فى فضائل الحسین علیه السلام فى باب إخبار على علیه السلام عن قتل الحسین علیه السلام و عن موضع قتله أخبار کثیرة فى هذا المعنى، فانتظر. (فضائل الخمسة من الصحاح الستة، ج‏2، ص: 256)ابن اثیر نیز در بیان شخصیت غرفة الأزدی‏ می گوید: «یقال: له صحبة، و هو معدود فی الکوفیین. روى عنه أبو صادق- قال: و کان من أصحاب النبی صلّى الله علیه و آله و سلّم، و من أصحاب الصفّة، و هو الّذی دعا له النبی صلّى الله علیه و آله و سلّم أن یبارک له فی صفقته- قال: دخلنی شک من شأن على[ع]، فخرجت معه على شاطئ الفرات، فعدل عن الطریق و وقف و وقفنا حوله، فقال بیده: هذا موضع رواحلهم، و مناخ رکابهم و مهراق دمائهم، بأبی من لا ناصر له فی الأرض و لا فی السماء إلا الله! فلما قتل الحسین خرجت حتى أتیت المکان الّذی قتلوه فیه، فإذا هو کما قال، ما أخطأ شیئا، قال فاستغفرت الله مما کان منى من الشک، و علمت أن علیا رضى الله عنه لم یقدم إلا بما عهد إلیه فیه.(أسد الغابة فى معرفة الصحابة، عز الدین بن الأثیر أبو الحسن على بن محمد الجزرى(م 630)، بیروت، دار الفکر، 1409/1989، ج ‏4، ص37) ناگفته نماند این روایت، به روایت صدوق درباره هرثمه بن ابی مسلم که پیشتر گذشت، بسیار شبیه است.

شگفت اینکه ابن کثیر نیز این روایت را گزارش نموده است:«و قد روى محمد بن سعد و غیره من غیر وجه عن على بن أبى طالب أنه مرّ بکربلاء عند أشجار الحنظل و هو ذاهب إلى صفین، فسأل عن اسمها فقیل کربلاء، فقال: کرب و بلاء، فنزل و صلّى عند شجرة هناک ثم قال: یقتل هاهنا شهداء هم خیر الشهداء غیر الصحابة، یدخلون الجنة بغیر حساب» (البدایة و النهایة، أبو الفداء اسماعیل بن عمر بن کثیر الدمشقى (م 774)، بیروت، دار الفکر، 1407/ 1986،ج‏8،ص:199)

شاید صالحی شامی هم، روایت ابن کثیر را تکرار کرده است:« و روى ابن سعد و غیره عن علیّ- رضی الله تعالى عنه- أنّه مرّ بکربلاء، و هو ذاهب إلى صفّین، فسأل عن اسمها، فقیل: کربلاء، فنزل فصلّى عند شجرة هنالک، فقال: یقتل ها هنا شهداء و هم خیر الشّهداء، یدخلون الجنّة بغیر حساب، و أشار إلى مکان فعلّموه بشی‏ء، فقتل فیه الحسین- رضی الله تعالى عنه-».(سبل الهدى و الرشاد فى سیرة خیر العباد، محمد بن یوسف الصالحى الشامى(م 942)، تحقیق عادل احمد عبد الموجود و على محمد معوض، بیروت، دار الکتب العلمیة، ط الأولى، 1414/1993،ج‏11،ص:75) شایان یاد کرد است که این متن در طبقات دیده نمی شود.



منبع:کتاب پیشگویی های امام علی (ع)